چطور انتقاد کنیم تا دیگران ناراحت نشوند؟
انتقاد سازنده یکی از مهارتهای ضروری در ارتباطات انسانی است، اما چطور انتقاد کنیم تا دیگران ناراحت نشوند؟ شیوهی صحیح انتقاد میتواند به بهبود روابط و افزایش کیفیت ارتباطات کمک کند. برای این منظور، مهم است که به جای حمله به شخصیت فرد، به رفتار یا عمل خاصی که نیاز به بهبودی دارد، توجه کنیم.
استفاده از کلمات مثبت و لحن ملایم میتواند تأثیر مثبتی بر روی فرد داشته باشد و او را از ناراحتی دور کند. همچنین، ارائه پیشنهادات عملی و مفید به جای تنها بیان مشکلات، نشاندهندهی حمایت شما از فرد است و به او کمک میکند تا تغییرات مطلوب را اعمال کند. با یادگیری تکنیکهای صحیح انتقاد، میتوانیم روابط خود را تقویت کنیم و در عین حال از ناراحت شدن دیگران جلوگیری کنیم. بیاموزید که چطور انتقاد کنیم تا دیگران ناراحت نشوند و فضایی مثبت و سازنده ایجاد کنید.
اصول 6 گانه برای یک انتقاد سازنده
انتقاد کردن مانند پرتاب یک آجرِ سنگین و محکم است. اگر حواسمان نباشد ممکن است با پرتابش، به طرف مقابل آسیب بزنیم و جایگاه خود را خدشه دار کنیم؛ این در حالی که میتوانیم محترمانه آن آجر را به او هدیه دهیم تا به صورت سازنده، کمبودی که در اسکلت بندیِ رفتارش وجود دارد برطرف شود. این تشبیه را در ابتدای این مقاله برایتان آوردم تا از همین ابتدای کار با همدیگر هم نظر شویم و بدانیم که انتقاد کردن یعنی چه و اصلاً انتقاد چیست.
چرا انتقاد میکنیم؟
بارها و بارها پیش آمده است زمانی که با گوشی یا رایانه کار میکنیم با پیغامهای خطا مواجه میشویم: “فضای کافی برای نصب وجود ندارد” ؛ “شما به این قسمت دسترسی ندارید” ؛ “لطفاً شماره تماس خود را صحیح وارد کنید” و… .
وقتی گوشی یا رایانه ما با رفتاری غیر منتظره رو به رو میشود، لب به این انتقادها میگشاید! انتقاد کردن در دنیای ما انسانها نیز به همین صورت است. وقتی رفتارِ طرف مقابل با انتظارات ذهنی ما مطابقت نداشته باشد، ذهن پیغام انتقاد کردن میدهد.
انتقادپذیری همچون عمل جراحی
انتقاد کردن چه اصولی بیان شود چه غیراصولی، در دل خود ناراحتی نهفتهای دارد. چه کسی را دیده اید که بگوید: «از انتقاد شنیدن عشق میکنم!!».
در ابتدای این مسیر می خواهم شما را به شدت از انتقاد کردن نهی کنم؛ یعنی عاجزانه از شما می خواهم تا می توانید از دیگران انتقاد نکنید حتی اگر فکر می کنید انتقادتان خیلی سازنده است. به انتقاد کردن همچون یک عمل جراحی نگاه کنید. هیچ کسی دوست ندارد در حالت عادی به تیغ جراحی تن دهد مگر آنکه شدت دردی که می کشد از درد تیغ جراحی بیشتر باشد؛ بعبارت دیگر آدمها دوست ندارند مورد انتقاد قرار بگیرند. پس لطفاً تا کارد به استخوانتان نرسیده است از انتقاد کردن پرهز کنید.
اگر انتقاد کردن بی دلیل و از روی ناآگاهی، تعصبات فردی، سلایق شخصی، سرگرمی و … صورت گیرد، اثر جبران ناپذیری خواهد داشت. کلام و رفتارِ ما مانند بنزین روی آتش میشود و به طرف مقابل برمیخورد. آدمها حتی ممکن است بر اثر یک انتقاد بیجا لجبازتر هم بشوند!
اگر بعد از بررسی های دقیق به این نتیجه رسیدید که باید انتقادتان را مطرح کنید، باز هم باید دست به عصا حرکت کنید . یعنی اجازه ندارید هرطور که دلتان می خواهد انتقاد خود را مطرح کنید بلکه باید یکسری اصول را در این مسیر رعایت کنید.
با رعایت اصول انتقاد کردن، درد انتقاد را کاهش و پذیرش انتقاد را افزایش میدهیم. انتقاد سازنده، انتقادی است که فرد مقابل آن را بپذیرد و سرلوحه اعمال خود قرار دهد.
در این مقاله یک روش عالی برای انتقاد کردن ارائه کردهایم که به کمک آن هیچکدام از دو طرف ناراحت نمیشوند و به اصطلاح نه سیخ میسوزد و نه کباب. این روش، انتقاد کردن را موثرتر و سازندهتر میکند.
آداب انتقاد صحیح
شاید شنیده یا دیده باشید که هواپیما قبل از حرکت کردن، مراحل مختلفی را پشت سر میگذارد. گروهی از پرسنل و خلبانان تمامی موارد امنیتی موتورها را چک میکنند. سوخت گیری، تهویه داخلی، نظافت، بارگیری و… قبل از پرواز کاملاً چک میشود که حین پرواز کوچکترین مشکلی پیش نیاید و امنیت و سلامتی مسافران تضمین شود.
انتقاد کردن نیز با ریسک همراه است و ناگهانی شیرجه زدن به دریای انتقاد عواقب خوبی نخواهد داشت. بهتر است قبل از اینکه لب به انتقاد بگشاییم موقعیت و شرایط را بسنجیم. در ادامه چند سوال اساسی و روشن کننده آوردهام که با جواب دادن به آنها میتوانیم بفهمیم: الان انتقاد کنم یا نه؟
قبل از انتقاد کردن، از خودت بپرس:
- چه راهی بهتر از انتقاد وجود دارد؟
- به من چه ارتباطی دارد؟
- آیا انتقاد کردن فایده ای دارد؟
- چرا انتقاد میکنم؟ (میخواهم تلافی یا ابراز وجود کنم؟)
- آیا موضوع، ارزش انتقاد کردن را دارد؟
- خودم هم این مشکل را دارم یا نه؟
- اصلاً بلدم اصولی انتقاد کنم؟
- الان زمان و جای مناسبی برای انتقاد هست؟ ( در جمع هستیم یا نه؟)
- من انتقاد کنم بهتر است یا فرد دیگری ؟
- آیا انتقاد من اصلاً اثر می کند؟
- اگر من جای او بودم این کار را می کردم یا نه؟
اگر این موارد را قبل از انتقاد چک نکنیم، باید پای لرزش هم بنشینیم! به فرض مثال ممکن است انتقاد ما در جمع، آبروی طرف مقابل را ببرد و باعث ناراحتی شدید او شود. اینجاست که میگویند: “خواست اَبرویش را درست کند زد چشمش را هم کور کرد“.
6 گام طلایی انتقاد اصولی
گام اول: اجازه گرفتن
- “الان فرصت مناسبیه یه نکته بگم؟ “
- “میتونم خواهش کنم چند دقیقه وقتتون رو در اختیار من قرار بدید؟”
- “مامان جونم میخواستم یه چیزی بگم! “
- “کی وقت داری باهم یه کم گپ بزنیم؟ “
- و…
پس در قدم اول محترمانه اجازه میگیریم. با این کار اولاً ادب و احترام خود را نشان میدهیم؛ ثانیاً مشارکت آن شخص با ما بیشتر میشود و وسط انتقاد کردن نمیتواند بگوید نه! من وقت ندارم! حوصله ندارم! درواقع با اجازه گرفتن، راه گریز از انتقاد را میبندیم.
اگر اجازه نداد چه کار کنیم؟ خیلی راحت در جواب میگوییم: “کی وقت داری؟” ، “چه زمانی برای صحبت کردن مناسبه؟”
سپس سر فرصت معین شده دوباره مراجعه می کنیم تا انتقاد خود را مطرح کنیم.
نکته مهم: در اجازه گرفتن کلمه انتقاد را به کار نمیبریم؛ یعنی اشتباه است اگر بگوییم: “اجازه هست یه انتقادی کنم؟” چون انسانها نسبت به انتقاد گارد دارند.
گام دوم: تمجید صادقانه
ما ایرانیها معمولاً چای را با قند میخوریم. قند خوردن تلخی چای را تا حدی تقلیل میبخشد. انتقاد کردن هر چقدر هم اصولی باشد، با ناراحتی همراه است و مردم نسبت به آن گارد میگیرند. با حُسن جویی و تمجید صادقانه، گارد شخص شکسته میشود و گوشش برای شنیدن انتقاد، آغوش باز میکند!
مقاله حسن جویی در این زمینه اطلاعات بسیار مفیدی در اختیارتان قرار میدهد.
تمجید کردن تلخی انتقاد را به کام شخص شیرین و سازندهتر میکند. بنابراین بهتر است ابتدا یکی از ویژگی های مثبت فرد را بگوییم سپس انتقاد خود را مطرح کنیم.
این مطلب را بخوانید: چگونه از دیگران تعریف کنیم تا در دل آنها نفوذ کنیم؟
گام سوم: اشاره به شخصی بودنِ نظر
همانطور که قبلاً اشاره شد ما زمانی لب به انتقاد میگشاییم که رفتاری خارج از انتظارات ذهنیِ ما انجام شود. ذهن یک نفر به تنهایی کتاب قانون نیست! بنابراین زمان انتقاد کردن بهتر است شخصی بودن نظرمان را ابراز کنیم.
- نظر شخصی من اینه که …
- به نظر من اینطور میاد…
- برداشتم من اینطوریه اما مطمئن نیستم که درسته یا نه؛
- می خوام نظر خودم رو راجع به فلان موضوع بگم؛
- نظر شخصی منه، شاید درست نباشه؛
- من احساس می کنم اینطوریه؛
- و…
این جمله یک نکته از هوش کلامی را در دل خود دارد، با گفتن این جملات دیگر شخص گارد نمیگیرد که : “مگه تو خودت چکارهای؟”؛ ” فکر کردی کی هستی؟” و… .
ابراز شخصی بودن نظر، انتقاد کردن را اثرگذارتر میکند.
گام چهارم: انتقاد به رفتار نه به شخصیت
نقطه اصلیِ اصولی انتقاد کردن همین گام است. در این گام دقیقا به همان رفتاری اشاره میکنیم که به آن نقد داریم. دقت کنید که گفتم “رفتار” نه “شخصیت“!
شخصیت یعنی “که هستم؟”؛ “چه ویژگیها و صفتهایی دارم؟“. رفتار یعنی “چه میکنیم؟“. در واقع رفتار نمودهای مختلف از شخصیت در موقعیت های مختلف است.
- تو بیادبی!
- تو شعور نداری!
- خیلی آدم عصبیای هستی!
- خیلی مغروری!
- خیلی لوسی!
- اصلا زود رنجتر از تو ندیدم!
- چرا اینقدر بیجنبهای؟!
با گفتن این جملات، شخصیت طرف مقابل را کلاً پودر کردهایم و انتقاد کردن ما باعث کدورت و ناراحتی میشود در این صورت نباید توقع پذیرش انتقاد را هم داشته باشیم.
در این مرحله باید دقیقاً آن رفتاری که مشاهده کردهایم را بازگو کنیم:
- وقتی جواب سلامم رو ندادی ناراحت شدم؛
- دیشب که تو مهمونی اون حرف رو زدی دلم شکست؛
- چند بار باهات تماس گرفتم با عصبانیت جواب دادی؛
- وقتی شنیدم منو دعوت نکردی تعجب کردم؛
- تو مراسم به من توجه نمیکردی؛
- و…
مردم انتقاد به رفتار را راحتتر میپذیرند چون اصلاحِ رفتار، راحتتر از اصلاح شخصیت است. با این کار اگر انتقاد ما اشتباه باشد، شخصِ مقابل فرصت توضیح دادن پیدا میکند. پس در انتقاد کردن، رفتار را محور قرار میدهیم نه شخصیت را.
گام پنجم: پیشنهاد دادن یا درخواست کردن
انجام ندادن این مرحله مانند حالتی است که یک پزشک مشکل بیمار را بیان کند ولی راه درمانی ارائه ندهد! با انجام این مرحله، انتقاد کردنِ خود را حرفهای و سازندهتر میکنیم. چه انتظاری از شخص داشتیم؟ همان را در قالب پیشنهاد یا درخواست بگوییم.
نکته مهم: بهتر است درخواستمان حالت دستوری نداشته باشد و به صورت سوالی و خواهشی پیشنهاد بدهیم ضمن اینکه دلیل آوردن نیز شخص را متقاعدتر میکند:
- میشه ازت خواهش کنم دیگه تو جمع اون حرف رو نزنی که من ناراحت نشم؟
- اگه قبلش بهم بگی کِی باهات تماس بگیرم ممنون میشم که دیگه تو هم عصبانی نشی!
- خواهش میکنم دفعه بعد این نکته رو درنظر داشته باش.
- لطفاً قبل از اینکه داخل بیای اجازه بگیر که من معذب نشم!
- و…
گام ششم: وقت یا اختیار دادن
آخرین گام طلایی، وقت و اختیار دادن است. به شخص مقابل وقت و اختیار میدهیم تا فشار انتقاد از روی او برداشته شود و با فکر آزادتری به کار خودش فکر کند و درصدد اصلاحش اقدام نماید.
- باز هرطور خودت صلاح میدونی!
- این نظر منه و خودت ببین چطور انجامش بدی بهتره!
- من نظرم رو گفتم و خب خودت بهتر میتونی فکر کنی چطور باشه بهتره!
- و…
پیشنهاد میکنم این مرحله را به هیچ عنوان نادیده نگیرید.
مقاله پیشنهادی: ۶ گام اصولی عذرخواهی
فوت کوزهگری
بهتر است دل خود را صابون نزنیم! انتقاد کردن حرفهای فقط به 6 گام ذکر شده محدود نمیشود. 6 گام مذکور فقط به ما کمک میکنند چه بگوییم؛ لذا چگونه گفتن یک مطلب از خود آن مطلب مهمتر است.
لحن و زبان بدن ما نقش تعیین کنندهای در انتقاد کردن دارند. اگر لحن و زبان بدن ما با موضوعِ گفتگو هماهنگی نداشته باشند کلام ما اثر خود را از دست میدهد. مثل اینکه بخاری را روشن میکنیم تا خانه گرم شود ولی از آن طرف در و پنجره ها را باز میگذاریم!
در انتقاد کردن، لحن و زبان بدن چگونه باشد؟
- لحن آرام، جدی و مهربان باشد؛
- لحن حالت شوخی نداشته باشد؛
- عصبی و طلبکارانه صحبت نکنیم؛
- زبان بدن باز و دوستانه باشد؛
- تماس چشمی داشته باشیم (دائم به زمین، تلویزیون و اطراف نگاه نکنیم)؛
- در یک فاصله مناسب بایستیم و بیش از حد نزدیک یا دور نباشیم؛
- حالت مظلومانه هم نداشته باشیم.
جمعبندی
یک بار دیگر 6 گام انتقاد کردن حرفهای را مرور کنیم:
- اجازه گرفتن
- تمجید صادقانه
- اشاره به شخصی بودنِ نظر
- انتقاد به رفتار نه به شخصیت
- پیشنهاد دادن و درخواست کردن
- وقت دادن و اختیار دادن
تبریک میگویم! با خواندن این مقاله، مهارت انتقاد کردن حرفهی ای را یاد گرفتیم، درست و اصولی انتقاد کردن یکی از مهم ترین بخشهای ارتباط موثر است و با کمک آن ارتباطات موثرتر و زیباتری را تجربه خواهیم کرد.
در دنیای مدرن امروزی اگر تأثیرگذار نباشیم باید حسرت درآمد خوب، شغل عالی، زندگی لذت بخش، روابط دلخواهمان و… را بخوریم. پیشنهاد میکنم محصول ارتباط موثر را از دست ندهید. در این آموزش، لازمههای یک ارتباط مؤثر به صورت جامع ارائه شده است.
دیدگاهتان را بنویسید