کاربردی‌ترین و مؤثرترین تکنیک‌های فن بیان در تدریس

خودتان باشید پای تدریسِ کدام معلم می‌نشینید؟ معلم یا مدرسی که مانند شبکه چهار خیلی کسل کننده فقط اطلاعات می‌دهد یا معلمی (یا مدرسی) که شوخ طبع است، روان و رسا صحبت می‌کند و سخت‌ترین مفاهیم را به ساده‌ترین و واضح‌ترین حالت ممکن آموزش می‌دهد؟ بدون شک مدرس دوم که جادوی فن بیان معلم را می‌داند!

معلم‌های دسته دوم شاگردان بیشتری دارند و محبوب‌تر هستند و معمولاً رضایت شغلی بیشتری هم دارند چرا که درآمدشان بیشتر است. چون افراد می‌خواهند بابت هزینه‌ای که برای‌ آموزش پرداخت می‌کنند، نتیجه هم بگیرند و این امر تنها از عهده مدرس‌هایی برمی‌آید که دو ویژگی مهم دارند: تخصص و فن بیان قوی! همانطور که در شبکه‌های مجازی می‌بینیم، معلمانِ امروزی متوجه اهمیت فن بیان در تدریس شده‌اند و برای آموزش دیدن در این زمینه اقدام می‌کنند. اگر معلم یا مدرسی برای تقویت مهارت‌های کلامی خود مانند هوش کلامی و فن بیان آموزش نبیند، فقط به خود ضرر می‌زند و از قافله همکاران خود عقب می‌ماند.

در مجموعه ایرج شرفی دوره‌های متعددی برگزار کرده‌ایم که طی آن‌ها افتخار آشنایی با معلمان زیادی را داشته‌ایم و داریم. تلاش ما برآنست که معلمان و مدرسان، نتیجه زحمات و دلسوزی‌های خود را بگیرند و شاگردان توانمند تحویل جامعه بدهند، از طرفی خودشان هم رضایت شغلی بیشتری داشته باشند. در ادامه با 10 تکنیک مهم و کاربردی برای فن بیان معلم آشنا می‌شوید که با استفاده از آن‌ها کلاس‌های جذاب‌تری خواهید داشت. تا انتها با ما همراه باشید…

 

 

ویژگیهای یک معلم توانمند

معلم توانمند همیشه در قلب دانش آموزان جا دارد، از او به خوبی یاد می‌شود و درس او را با جان و دل می‌خوانند. یک معلم توانمند و محبوب:

• به مهارت ارتباط مؤثر مسلط است و می‌داند با هر دانش آموزش چطور رفتار کند تا هم از او حساب ببرند هم او را دوست داشته باشند.
• تکنیک‌های فن بیان در تدریس را به خوبی برای آموزش استفاده می‌کند و دانش آموزانش مشکل فهم درس ندارند!
• شوخ طبع است و کلاس‌های جذاب برگزار می‌کند.
• با گوش دادن دقیق، دانش آموزان را به خوبی درک می‌کند و سوال آن‌ها را به خوبی پاسخ می‌دهد.
• صبور است و با مهربانی و دلسوزیِ به جا، به دانش آموز فرصت جبران می‌دهد.

نظر شما چیست؟ دیگر چه ویژگی برای یک معلم توانمند لازم می‌دانید؟

 

 

اهمیت فن بیان برای معلمان

با توجه به شناختی که خودتان از نسل امروز دارید، بدون شک خواننده‌ها و هنرپیشه‌ها نزد دانش آموزان محبوب‌تر هستند و در هر کاری مانند لباس پوشیدن هم از آن‌ها الگوبرداری می‌کنند حتی اگر آن‌ها را از نزدیک ندیده باشند. تا کنون فکر کردید چرا شاگردان، معلمان امروزی خود را چندان الگو قرار نمی‌دهند؟

یکی از ریشه‌های این مشکل، فن بیان معلمان است! خدایی نکرده منظور من این نیست که هنرپیشه‌ها الگو نباشند یا معلم‌ها خوب نیستند، نه منظور من این است که جایگاه و شأن معلم مانند گذشته باابهت نیست!

تدریس با فن بیان گره خورده است و اصلاً نمی‌توان آن‌ها را جدا از هم در نظر گرفت. یک معلم حرفه‌ای با استفاده از تکنیک‌های فن بیانِ معلمان می‌تواند سخت‌ترین و خشک‌ترین مفاهیم را به جذاب‌ترین روش ممکن آموزش دهد طوری که ضعیف‌ترین دانش آموز هم درس را یاد بگیرد. فقط باید معلم باشید تا بدانید دیدن پیشرفت دانش آموز چه لذتی دارد و تمام خستگی را از تن رفع می‌کند.

• محبوب شدن بین شاگردان
• فهم بهتر مطالب توسط دانش آموز
• بهتر شدن حال روحی خودتان
• افزایش درآمد
• رضایت شغلی
• جایگاه اجتماعی بالا
• و…

با تقویت فن بیان، هر چه بخواهید از شغل معلمی به دست خواهید آورد. برعکس سایر معلم‌ها که از حقوقِ کم، غُر می‌زنند شما با تدریس‌های فوق العاده خود روز به روز می‌درخشید و محبوب‌تر می‌شوید و درآمد‌های بالایی را تجربه می‌کنید.

• چطور فن بیان خوبی داشته باشیم؟
• تصویر سازی؛ رازی که در هیچ دوره فن بیان و سخنرانی به شما نمی‌گویند!

 

چگونه فن بیان خوبی در تدریس داشته باشیم؟

فن بیان معلم چیز عجیبی نیست و فقط رعایت نکات خاصی است که کمتر معلمی پیدا می‌شود به آن‌ها توجه کند و همین تعداد کم هم در شغل معلمی موفق می‌شوند. شما که این مقاله را می‌خوانید جرء همین معلم‌های موفق هستید چون برای رشد و توسعه فردی خود اقدام می‌کنید. در ادامه با 11 تکنیک فن بیان معلم آشنا می‌شویم.

فایل صوتی زیر را درباره مهم‌ترین تکنیک فن بیان در تدریس گوش دهید:

 

 

تاثیر تن صدای معلم در تدریس

هیچ وقت اولین روز تدریسم را فراموش نمی‌کنم که خیلی استرس داشتم و فقط می‌خواستم مطلب آن روز را درس بدهم و تمام! دائم شاگردان می‌گفتند «خانم اصلاً صداتون رو نمی‌شنویم… ماسک رو بردارید و… ». من هم دائم تلاش می‌کردم تن صدایم را بلندتر کنم اما فقط از نظر خودم بلند بود در حالی که دانش آموزان چیزی نمی‌شنیدند. از آن روز به بعد تنظیم تن صدایم سر کلاس دستم آمد که نه آنقدر بلند باشد که به هفت فرسخ آن طرف‌تر برسد و نه آنقدر آرام که میز اول هم نشنود.

اولین و مهم‌ترین گام در تقویت فن بیان معلم، تن صدای اوست که باید هنگام تدریس رسا باشد. رسا یعنی به همه برسد.

 

سرعت کلام

مشکلی که در تدریس اکثر معلمان عزیز می‌بینیم، شُل و کُند صحبت کردن است. هیچ عذابی بدتر از این نیست که سر کلاس چنین استادی مانع خمیازه‌های خود شویم یا دائم پلک بزنیم که خوابمان نبرد! شما هم چنین شرایط را تجربه کرده‌اید؟

سرعت کلام به شدت در فن بیان معلم تأثیر دارد و نباید آنقدر آرام و آهسته باشد که مخاطب کلافه شود و نه آنقدر تند و سریع که اصلاً فرصت فهم جمله را نداشته باشد. تعادل بین این دو حالت را فقط با کسب تجربه می‌توانید به دست آورید.

 

تیکه کلام نداشته باشیم

به احتمال زیاد تجربه دیدن فیلم روی سی دی خش دار را دارید که چقدر کلافه کننده و اعصاب خرد کُن است! هر بار یک تکه از فیلم را می‌بینیم ناگهان متوقف می‌شود و چند لحظه بعد یا چند دقیقه بعد ادامه آن پخش می‌شود، دوباره ناگهان می‌ایستد و همینطور تا انتهای فیلم باید هر بار دق مرگ شویم تا یک فیلم را تماشا کنیم!

تیکه کلام‌ها هم در صحبت کردن دقیقاً همین نقش دِق دادن را دارند! تیکه کلام‌ها همان الفاظ و کلماتی هستند که دائم تکرار می‌کنیم و به زیبایی کلام ما را خدشه دار می‌کنند. تیکه کلام مانند «اِاِاِ….»، «اووووم….»، «اِمممم… »، «به اصطلاح…. »، «درواقع… »، «مثلاً… »، «حالا… » و… .

به این تیکه کلام‌ها در فن بیان می‌گویند «فضا پُر کن»، چون زمانی که حرف کم می‌آوریم ناخودآگاه این الفاظ را به زبان می‌آوریم تا ذهن فرصت پیدا کردن کلمه و جمله جدید را داشته باشد. فن بیان معلم نباید این تیکه کلام‌ها را داشته باشد. تمرین تندگویی بهترین روش برای رفع این تیکه کلام‌هاست.

مطالعه بیشتر: چگونه تیکه کلام خود را از بین ببریم

 

 

عدالت در ارتباط چشمی

یک جمله عالی در علم ارتباطات هست:

«پیام ما جایی می‌رود که نگاه ما می‌رود»

اگر می‌خواهیم توجه دانش آموزان به تدریس حفظ شود و اصطلاحاً پیام ما را بگیرند باید به چشمان آن‌ها نگاه کنیم. ارتباط چشمی خود را روی تمام دانش آموزان پخش کنید.

مراقب باشید که نگاهتان مدت زیادی روی یک گوشه از کلاس باقی نماند چون بعضی از دانش آموزان فکر می‌کنند برای آن‌ها اهمیت قائل نیستید. از طرفی دانش آموزان بازیگوش و تیز حس متوجه این نقطه ضعف شما می‌شوند و از فرصت استفاده می‌کنند تا با بغل دستی خود حرف بزنند و به تکلیف عقب افتاده زنگ بعدی برسند، خلاصه اینکه دیگر حواسشان به درس نخواهد نبود.

 

 

ارتباط موثر با دانش آموزان

ارتباط مؤثر چیزی نیست به جز درک مخاطب و اهمیت قائل شدن برای او.

یک بار از مدیر یک مدرسه داستان جالبی شنیدم که یک دانش آموز بی‌انضباط داشت و به هیچ صراطی مستقیم نمی‌شد! یک روز هنگام بازیِ فوتبال، بازوی او مجروح می‌شود. مدیر با عجله بازوی او را محکم می‌گیرد که کمتر خونریزی کند.

مدیر گفت که در ماشین هنگام رفتن به بیمارستان همانطور که دست او را نگه داشته بودم، دانش آموز به جای گریه با تعجب به من نگاه می‌کرد و می‌گفت «آقا این شما هستید که دستمو اینجوری مهربون گرفتین؟ شما همون مدیر بداخلاقه هستین؟»! یک ماه بعد از این حادثه دست دانش آموز خوب شد و از آن پس به عشق مدیرش تبدیل به یک دانش آموز سر به راه و درس خوان شد.

ارتباط مؤثر با دانش آموز معجزه می‌کند و عشق دانش آموز به معلم را افزایش می‌دهد. یکی از بهترین تکنیک‌های ارتباط مؤثر، حسن جویی است که فن بیان معلم را به شدت تاثیرگذار می‌کند. گاهی اوقات از دانش آموزان حسن جویی کنید که بدانند چقدر دوستشان دارید. با این روش، بهتر به توصیه‌های شما گوش می‌دهند.

 

 

لحن بیان معلم

لحن به کلام ما رنگ و بو می‌دهد و گوش دادن به صدای یکنواخت، مانند نگاه کردن به یک تلوزیون سیاه سفید است! فن بیان در تدریس به شدت به لحن شما گره خورده است. شما با لحن خود می‌توانید به مطالب مهم تاکید کنید، احساسات دانش آموزان را کنترل کنید و توجه آن‌ها را به خود نگه دارید. متاسفانه معلم‌های زیادی را می‌بینم که کلام آن‌ها لحن خوبی ندارد و حوصله دانش آموزان را سر می‌برد.

برای تقویت لحن یک راه جالب و ساده وجود دارد که به تقویت هوش کلامی شما هم کمک می‌کند؛ روزی یک داستان از کتاب‌های کودکانه بخوانید و صدای خود را ضبط کنید. حتماً هنگام خواندن دیالوگ‌ها با لحن خودشان صحبت کنید سپس صدای ضبط شده خود را بررسی کنید که لحن شما چقدر جذاب و مناسب بوده است.

 

دانش آموزان خود را به خوبی می‌شناسید؟

یک سوال دارم، اگر به ماهی توت قرنگی بدهیم، آن را می‌خورد؟ اگر به خرگوش، کِرم بدهیم می‌خورد؟ فقط یک آدمِ فضایی که شناختی از کره زمین ندارد، به این سوال جوابِ آره می‌دهد!

ماهی کرم می‌خورد و خرگوش گیاه و میوه مانند توت فرنگی! این دو با هم فرق دارند و اگر به هرکدام غذای دیگری را بدهیم اصلاً به طعمه جذب نمی‌شوند!

برای توضیح مطالب درسی، از مثال‌هایی استفاده کنید که برای دانش آموز جذاب و آشنا باشد. متاسفانه بعضی از معلم‌ها مخصوصاً معلم‌های عزیز و زحمت کشِ ریاضی را می‌بینیم که مطالب درسی را از دیدگاه خود تدریس می‌کنند و از آن طرف هم گله دارند که چرا دانش آموزان درس را یاد نمی‌گیرند!

برای تقویت فن بیان معلم، اگر فقط یک نکته بگویم، همین را می‌گویم که دانش آموزان خود را بشناسید و متناسب با آن‌ها مطالب را تدریس کنید! تمام!

 

 

شبکه چهار نباشید

یکی از نقطه ضعف‌های معلم‌ها این است که فقط اطلاعات می‌دهند، از همان شروع می‌کنند به توضیح تیترها و حل سوالات، این کار دقیقاً برخلاف فن بیان معلم است. شبکه چهار هم دقیقاً همینطور است و به همین دلیل هر موقع به کانال شبکه چهار می‌رسیم سریع کانال را عوض می‌کنیم! اما شبکه نسیم به شدت جذاب است و مخاطبین بیشتری دارد.

تدریس خود را جذاب ارائه دهید، از مثال و داستان‌های شخصی استفاده کنید، با دانش آموزان تعامل داشته باشید، سوال بپرسید، تشویق کنید و فن بیان معلم را به زیبایی هر چه تمام‌تر نشان دهید.

 

مثل کوه باابهت و مثل آب فروتن

معلمی کار راحتی نیست اینکه همزمان هم مانند کوه باابهت باشیم و هم مانند آب فروتن و متواضع! ایجاد تعادل بین این دو ویژگی، به هنر و مهارت معلم بستگی دارد. بعضی جاها لازم است که معلم قدرت و تسلط خود را به نمایش بگذارد که اعتماد و کنترل دانش آموز را در دست بگیرد. از طرفی گاهی اوقات بهتر است خود را هم قد با دانش آموز قرار دهد که به او انگیزه بدهد تا پا به پای معلم همراه شود. حال چطور این نکات را در فن بیان معلم رعایت کنیم؟

حاضرجوابی محترمانه یکی از بهترین مهارت‌های کلامی است که ابهت و کاریزمای شما را افزایش می‌دهد. شما با حاضرجوابیِ محترمانه می‌توانید دانش آموزان بازیگوش و سرزبان‌دار را کنترل کنید بدون اینکه نیازی به تذکر دادن یا تنبیه یا پرخاشگری باشد. دانش آموزان معلم‌های باابهت و حاضرجواب را خیلی دوست دارند و از او حساب می‌برند.

 

آیا دانش آموزان شما را فرد مسلطی می‌دانند؟

واقعیت این است که اگر شاگرد، معلم خود را فرد مسلطی نبیند اصلاً به او اعتنا نمی‌کند و معلم باید تا آخرِ ترم یا سال تحصیلی، از بی‌انضباطی و بی‌احترامی دانش آموز رنج بکشد. قبل از هر کاری تسلط خود را بر مطالب درسی افزایش دهید:

• حتماً شب قبل، مطالب درسی را مرور کنید که آمادگی داشته باشید.
• درباره یکی از تیترهای درس که در کتاب خیلی کوتاه به آن اشاره شده، تحقیق مختصری داشته باشید که اگر لازم شد آن را مفصل توضیح دهید.
• برای هر تیتر چند مثال مختلف آماده کنید که اگر دانش آموزی سؤالی پرسید به بهترین نحو ممکن پاسخ دهید تا کامل متوجه مطلب شود.
• معنا و تلفظ اصطلاحات تخصصی را حتماً در اینترنت سرچ کنید.
• از پیام مخفی استفاده کنید این تکنیک یکی از نکات مهم در معرفیِ خود است که در دوره هوش کلامی مطرح می‌کنیم. پیام مخفی کمک می‌کند اعتبار شما افزایش پیدا کند.

این نکات طلایی برای فن بیان معلم را روی در و دیوارهای خانه بچسبانید که همیشه ببینید و یادتان بماند!

 

 

هنر خلاصه گویی و کامل گویی

معمولاً معلم‌ها چون خودشان اطلاعات و علم بالایی دارند، اشتیاق زیادی دارند که همه جزئیات را توضیح دهند! در حالی که با این کار هم حوصله دانش آموز سر می‌رود و هم وقت خود را هدر می‌دهند.

قبل از شروع کلاس هدفگذاری کنید که بعد از کلاس دانش آموز باید چه مفاهیمی را یاد بگیرد و چه سوالاتی را بتواند پاسخ دهد، سپس بر اساس آن ساختار تدریس را مشخص کنید. تیترها را طراحی کنید و برای هر تیتر یک توضیح کوتاه به همراه چند مثال ارائه دهید. خلاصه گویی و در عین حال کامل گویی یک مهارت مهم در فن بیان معلم است که بازدهی کار شما را به طور چشمگیری افزایش می‌دهد.

یک تمرین که همیشه در دوره هوش کلامی به شرکت کنندگان می‌دهیم تا مهارت خلاصه گویی را خود افزایش دهند، اینجا با شما به اشتراک می‌گذاریم:

یک موضوع را انتخاب کنید و 3 دقیقه راجع به آن صحبت کنید همراه با ضبط فیلم از خود! زمان خود را مدیریت کنید که حتی یک ثانیه هم بیشتر از 3 دقیقه نشود.

 

 

کتاب فن بیان برای معلمان

3 کتاب عالی مربوط به فن بیان و سخنرانی وجود دارد که به شدت برای فن بیان در تدریس پیشنهاد می‌کنیم:

 

کتاب آیین سخنرانی دیل کارنگی

این کتاب ۱۴ فصل دارد که از سیر تا پیاز سخنرانی را آموزش می‌دهد و حتی مخفی‌ترین ترفندهای سیاستمدارانی مانند لینکلن (رئیس جمهور سابق آمریکا) را فاش می‌کند. در مقاله کتاب آیین سخنرانی جزنیات مهمِ این کتاب را شرح داده‌ایم.

 

کتاب خودآموز سخنرانی

کتاب خودآموز سخنرانی بسیار علمی به آموزش فن بیان و سخنرانی می‌پردازد البته کمی سطح آن تخصصی است و اکثر مطالب آن به تجربه نیاز دارد. پیشنهاد می‌کنیم ابتدا در یک دوره آموزشی شرکت کنید و با تمرین کردن با مباحث مقدماتی سخنرانی آشنا شوید، سپس این کتاب را مطالعه نمایید. در مقاله کتاب خود آموز سخنرانی، یک تکنیک اثرگذار از این کتاب را معرفی کرده‌ایم.

 

کتاب از هفت تا بی‌نهایت

کتاب از هفت تا بی‌نهایت نوشته آقای ایرج شرفی است و کمک می کند تا هوش کلامی خود را تقویت کنید و هر آنچه برای داشتن کلام جذاب و فن بیان معلم نیاز دارید را دارد.

 

بهترین راهکار برای تقویت فن بیان معلم

این 10 تکنیک معرفی شده در مقاله صد در صد نتیجه بخش هستند و فقط باید در انجام تمرینات آن مُصِر باشید. هر چه که خوانده‌اید را به کرسی عمل بنشانید تا کاربرد هر تکنیک دستتان بیاد.

فن بیان در تدریس به شدت در جذب شاگرد تاثیر دارد و خودتان خواهید دید که چقدر شما را دوست خواهند داشت و خودتان هم همیشه لذت می‌برید از آموزش و تدریس.

البته فن بیان معلم و تدریس شامل تکنیک‌های بیشتری می‌شود که برای یادگیری آن‌ها بهتر است در یک دوره آموزش جامع شرکت کنید که تدریس‌های قدرتمندتر و جذاب‌تر داشته باشید.

مجموعه ایرج شرفی با بیش از 5 سال تجربه تخصصی در زمینه هوش کلامی و فن بیان، دوره بی‌نظیر فن بیان سخنرانی را آماده کرده است و که در آن با به روز‌ترین و مؤثرترین تکنیک‌های فن بیان، آشنا می‌شوید. برای کسب اطلاعات بیشتر روی دوره فن بیان و سخنرانی کلیک کنید.