چگونه به انتقاد دیگران پاسخ دهیم؟

تاکنون برایتان پیش آمده که مجبور شوید دارویی تلخ و بدمزه را بخورید تا حالتان بهتر شود؟ اکثر ما یا بهتر بگویم همه ما بارها شده شربت داروییِ تلخی را مصرف کرده باشیم تا از شر درد و بیماری خلاص شویم. (انشاالله که همیشه تنتون سالم باشه) این مثال را آوردم تا بگویم که چگونه به انتقاد دیگران پاسخ دهیم؟!

انتقاد ذاتش تلخ است اما اگر از زاویه‌ دیگری به آن نگاه کنیم اتفاقاً خیلی هم خوب است چرا که به رشد و پیشرفت ما کمک می‌کند. متأسفانه اکثر ما در این مواقع عصبانی می‌شویم و جواب‌هایی می‌دهیم که بیشتر باعث دلخوری و آشفتگی ذهنی می‌شود. یا فکر می‌کنیم آسمان به زمین آمده و خود را می‌بازیم و نمی‌توانیم اصلاً واکنش نشان دهیم!

در حالت اول دیگران می‌گویند: «چه آدم بی‌جنبه‌ای… زود از کوره در میره!» یا در حالت دوم می‌گویند: «چه آدم ضعیف و دل نازکی… اصلا نمیشه بهش گفت بالا چشمت ابروعه!». اجازه دهید قبول کنیم که چنین ویژگی‌هایی باعث می‌شود اعتبار ما نزد دیگران افت کند و دیگر ما را آدم حساب نکنند!

پیشنهاد مطالعه بیشتر در خصوص اعتبارسازی: چگونه اعتبار خود را با کلاممان افزایش دهیم؟

در حالی که اتفاقاً برعکس می‌توانیم همان انتقاد را طوری پاسخ دهیم که اعتبار و کاریزمای ما را نزد دیگران بالاتر ببرد. هوش کلامی یکی از آن مهارت‌هاست که به شما کمک می‌کند در هر موقعیتی چگونه صحبت کنید.

به عنوان مدیر، کارمند، پدر یا مادر، همسر، فرزند، معلم و… روی انتقاد پذیری خود کار کنیم. البته انتقاد پذیری به معنای پذیرش بی چون و چرای انتقاد نیست، بلکه به معنای این است چگونه به انتقاد دیگران پاسخ مناسب دهیم؟! در ادامه با فرمولی آشنا می‌شوید که در جواب انتقاد دیگران چه بگوییم.

 

 

پذیرش و تحمل انتقاد دیگران

جف بزوس، بنیان گذار سایت معروف آمازون که در حال حاضر با اختلاف، ثروتمندترین فرد دنیاست در مصاحبه‌ای در مورد انتقاد می‌گوید:

 

اگر می‌خواهید کار جدید و جالبی انجام دهید حتماً افرادی پیدا می‌شوند که از شما انتقاد کنند. اگر نمی‌توانید انتقاد را تحمل کنید، بهتر است هیچ کار جالب و جدیدی انجام ندهید.

 

افراد حرفه‌ای و قوی از انتقادها استقبال می‌کنند و نهایت استفاده از نظرات دیگران را می‌برند. اصلاً دلیل اصلی پیشرفت افراد موفق همین است، شجاعت و جسارت انتقاد شدن را دارند! عجب هنری است که افراد معمولی ندارند! ما اگر بدانیم چگونه به انتقاد دیگران پاسخ بدهیم و چگونه از آن بهره ببریم، ناراحتی آن را از دوش خود برمی‌داریم و بُرد هم می‌کنیم!

شاید تا کنون زیادی شنیده باشید که «حرفاشونو بریز دور… مثبت اندیش باش… بگو من عالی هستم… من عیب و نقصی ندارم و… »، اما ما به شما نمی‌گوییم که انتقادها را دور بریزید بلکه می‌گوییم تلخی آن را بپذیرید چرا که فواید زیادی برای شما دارد:

• انتقاد دیگران یعنی ما برای آن‌ها مهم هستیم.
• انتقاد یعنی از منطقه امن خود خارج شده‌اید و برای رشد خود کار جدیدی انجام داده‌اید.
• چیزی در وجود ما هست که ارزش انتقاد را دارد.
• انتقاد از ما باعث می‌شود مسائل را زوایای دیگر هم ببینیم.
• انتقاد نوعی صداقت است درست بر خلاف چاپلوسی.
• با انتقاد دیگران می‌توانید نقاط کور خود را کشف، برطرف و رشد کنید.
• عملگرایی شما با انتقاد افزایش پیدا می‌کند و از خواب غفلت بیدار می‌شوید.

می‌بینید که انتقاد چیز خوبی هم هست و می‌توان از آن به پله‌ رشد استفاده کرد. انتقاد مانند آجری است که به سمت شما پرتاب می‌شود و داخلش یک قطعه طلا پنهان شده است. افراد باهوش به جای اینکه از آن فرار کنند یا به آن حمله کنند، آجر را می‌گیرند و طلا را بیرون می‌کِشند.

 

 

چگونه با انتقاد برخورد کنیم؟

ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که انتقاد، بخش جدایی ناپذیر آن است مانند سرما و گرما. ما نمی‌توانیم جلوی سرد شدن یا گرم شدن هوا را بگیریم اما می‌‌توانیم با بخاری و کولر از خود محافظت کنیم. به جای اینکه دنبال این باشیم «چگونه انتقاد نشنویم»، به فکر «چگونه به انتقاد دیگران پاسخ دهیم» باشیم!

افراد هوشمند همیشه به جای ناله یا پرخاشگری، سعی می‌کنند سوارِ مسائل شوند! یعنی راهی برای مهار کردن آن پیدا کنند و حتی اگر بشود از آن سود ببرند، انتقاد شنیدن هم دقیقاً همینطور است. زمانی که فردی از شما انتقاد می‌کند، 6 گامِ «چگونه به انتقاد دیگران پاسخ دهیم» را انجام دهید تا طلای نهفته در دل انتقاد را به دست آورید!

1. خوب گوش دهید
2. بابت توجه تشکر کنید
3. تأسف و همدلی خود را ابراز کنید
4. دلیل را بپرسید
5. توضیح دهید یا جبران کنید
6. برای تغییر خود برنامه ریزی کنید

 

خوب گوش دهید

در اولین گامِ «چگونه به انتقاد دیگران پاسخ دهیم» باید خوب گوش دهیم. معمولاً زمانی که فردی از ما انتقاد می‌کند گارد می‌گیریم، وسط حرفش می‌پریم و با عصبانیت فریاد می‌زنیم:

• به توچه!
• آهان اون وقت خودتو تو آینه دیدی!
• کسی از تو نظر خواست؟!
• فضولی؟!
• به تو ربطی نداره!
• مال خودمه! چهار دیواری اختیاری!
• و…

در حالی که با این کار حرف‌های او را تایید کرده‌ و ارزش خود را دست دیگران می‌دهیم. اما اگر اجازه دهیم مخاطب حرف‌هایش را کامل بزند و تخلیه شود،  نصف جوابش را داده‌ایم! نمی‌دانید که با این کار چقدر اعتبار خود را بالا می‌برید و احترام بیشتری به دست می‌آورید! ضمن اینکه جلوی خیلی از قضاوت‌ها را می‌گیرید.

در دوره هوش کلامی یک لیست کامل از حاضر جوابی های دندان شکن و محترمانه ارائه می‌دهیم. این لیست کمک می‌کند به انتقاد‌های بی‌جا همان لحظه جواب مناسبی بدهید تا دیگران موجب آزار شما نشوند.

مخاطب با خودش می‌گوید «چه آدم فهمیده‌ای… به من توجه می‌کنه» سپس جواب شما را بهتر می‌پذیرد و اگر انتقادش نا به جا باشد، از گفته خودش پشیمان می‌شود. از این سیاست رفتاری غافل نشوید. به صورت فعالانه به حرف‌هایش گوش دهید یعنی موبایل خود را کنار بگذارید، میان کلامش نپرید، سر تکان دهید و حالت چهره‌تان تغییر نکند.

 

 

بابت توجه تشکر کنید

در مرحله دوم برای «چگونه به انتقاد دیگران پاسخ دهیم»، تشکر کنید! بله تشکر کنید و برای خود احترام بخرید کاری که افراد کاریزماتیک می‌کنند و افراد معمولی نمی‌کنند! شما که این مقاله را می‌خوانید تصمیم گرفته‌اید یک فرد تأثیرگذار و حرفه‌ای باشید و برای آن هم باید تأثیرگذار عمل کنید.

تصور کنید که مخاطب چقدر از این رفتار شما شوکه می‌شود، چون تا قبل از این از هر کسی انتقاد می‌کرد یا بازخورد شدیدی می‌گرفت یا می‌دید که طرف مقابل سکوت می‌کند و در لاک خود فرو می‌رود. حال با تشکر کردن شما تعجب می‌کند آرام آرام گاردش می‌شکند و نظرش نسبت به شما بهتر می‌شود.

 

سوال: اگه بهمون فحش داد و توهین کرد یا ما رو مسخره کرد چی؟ بازم تشکر کنم؟!

جواب: نه تو این شرایط نیازی نیست تشکر کنین و فقط نشون بدین که نظرش محترمه!

 

 

تأسف و همدلی خود را ابراز کنید

مهم‌ترین قسمت از مراحلِ «چگونه به انتقاد دیگران پاسخ دهیم» همین مرحله است، ابراز همدلی و تأسف! تا این مرحله دیگر رَدی از گاردِ مخاطب باقی نمی‌گذارید و شاهد چهره آرام او خواهید بود. ما آدم‌ها اگر متوجه شویم که فردی ما را درک می‌کند، بهتر حرف‌هایش را می‌پذیریم و به او احترام می‌گذاریم.

مخاطبی که از شما انتقاد می‌کند حتماً روزی و جایی از شما ناراحتی به دل گرفته است چه خواسته چه ناخواسته! خوب است در این مواقع نشان دهیم که او را درک می‌کنیم و اگر باعث ناراحتی و آزار او شده‌ایم متاسف هستیم! کدام آدم هست که اینطور به انتقاد دیگران واکنش نشان دهد و مورد احترام قرار نگیرد؟

 

 

تاسف را عذرخواهی اشتباه نگیرید!

ابراز تأسف با عذرخواهی کردن فرق دارد. عذرخواهی کردن برای زمانی است که ما مقصر بوده‌ایم اما تأسف یعنی از ناراحتیِ تو ناراحتم و در این حالت مقصر ما نیستیم. تصور کنید یک کودک موقعِ راه رفتن زمین می‌خورد. در این حالت بابت زمین خوردن او ناراحت و متأسف هستیم اما مقصر ما نیستیم. حال اگر کودک از دست ما بیفتد، مقصر ما هستیم و باید عذرخواهی کنیم.

خوب دقت کنید که در این نباید عذرخواهی کنیم چون هنوز مشخص نیست که ما مقصر هستیم یا نه. در مرحله بعد دلیل را می‌پرسیم و متوجه مقصر اصلی می‌شویم.

مقاله مرتبط: ۶ گام اصولی برای پذیرش عذرخواهی

 

ابتدا دلیل را بپرسیم تابدانید چگونه به انتقاد دیگران پاسخ دهیم

تا مرحله قبل مخاطب را آرام کردیم و دل او را به دست آوردیم! حال می‌توانیم از او دلیلِ انتقادش را بپرسیم تا بدانیم تقصیر از ما بوده است یا نه؟ اینجاست که طلای انتقاد را می‌توانیم پیدا کنیم چون دقیقاً متوجه می‌شویم که اشتباه ما کجا بوده است.

سوال پرسیدن باعث می‌شود فرد عصبانی آرام شود چون برای جواب دادن باید فکر کند. البته باید سوالات هوشمندانه بپرسیم:

• می‌تونم بدونم کدوم رفتار من باعث شد این حس در شما ایجاد بشه؟
• امکانش هست بفرمایید کدوم مساله باعث ناراحتی شما شده؟
• ممکنه بفرمایید چه رفتاری ند نظر شما بود؟
• میتونید بگین کدوم قسمت توجه شما رو جلب نکرده؟
• کجای این موضوع شما را رنجونده؟
• میتونم خواهش کنم بیشتر توضیح بدین؟
• میتونم بدونم ایراد این کار کجاست؟
• میتونم بدونم دلیل ناراحتیت چیه؟
• پدر جان خودتون میتونید راهنماییم کنین چیکار کنم؟
• و…

نکات مهم در «چگونه به انتقاد دیگران پاسخ دهیم»:

1. سوالات را با لحن مضطرب و ناراحت بپرسید که با مخاطب همدلی کرده باشید.
2. اگر جواب مخاطب کلی بود حتما بخواهیم که بیشتر توضیح دهید. مثلا اگر گفت «با کل کارت مخالفم»، بپرسیم «میشه بیشتر توضیح بدی؟!».
3. در سوال، به توهین او اشاره نکنیم. مثلاً اگر گفت «چقدر بی شخصیتی؟» نپرسیم «کدوم کارم باعث شد فکر کنی که بی شخصیتم؟»، بلکه فقط بپرسیم «کدوم کارم باعث شد همچین حسی داشته باشی؟».
4. گاهی اوقات انتقاد کردن در این مرحله حل و تمام می‌شود. مثلاً اگر همکارمان به قصد تحقیرِ ما بگوید «تو محل کار رو با خونه خاله اشتباه گرفتی»! کافیست در جواب او بپرسیم «ممکنه بدونم کدوم رفتارم باعث شده چنین فکری رو داشته باشی؟». در این حالت او مجبور است فکر کند و منطقی باشد.

 

 

توضیح دهید یا جبران کنید

بسیار خوب… حال می‌رسیم به قسمت اصلیِ «چگونه به انتقاد دیگران پاسخ دهیم؟». ما تمام مراحل قبل را گذراندیم تا هم مخاطب آرام شود و هم ما دلیل اصلی انتقاد او را پیدا کنیم. بعد از اینکه دلیل را فهمیدیم، متوجه می‌شویم که باید توضیح دهیم یا جبران کنیم. البته باید ببینیم که انتقاد طرف به جا بوده یا نا به جا؟

 

در انتقاد نا به جا:

انتقاد نا به جا مثلا:

• این چه رنگیه که پوشیدی؟ مگه زرد هم شد رنگ؟!
• رنگ چشمات آدمو می‌ترسونه…
• مدل موهات اصلا جالب نیست.
• چقدر کیک کاکائویی درست می‌کنی!
• عمل دماغت خوب نبوده چون دماغت خیلی زشت شده!
• دندوناتو چرا کامپوزیت کردی؟ لمینت خیلی بهتر بود!
• و…

در جواب این انتقادها بگویید:

«نظر شما محترمه… فکر می‌کنم با هم اتفاق نظر نداریم… هر کسی سلیقه خودشو داره»

«ممنون از نظرت… اما می‌دونی من به خاطر قوانین محیط کارم این رنگ رو پوشیدم…»

«ممنون…. شاید تو این رنگ رو دوست نداشته باشی اما برای من زیباست»

بعضی مواقع بحث کردن واقعاً بی فایده است و اصلاً نیازی به توضیح نیست چون انتقاد بی‌جا و بی‌مورد است. به جای توضیح دادن فقط بگویید:

• مرسی که نظرتو گفتی حتما سعی می‌کنم بهش فکر کنم.
• ممنونم بهش فکر می‌کنم.
• و…

البته فقط به گفتن تمام نمی‌شود و بعداً واقعاً به نظرش فکر می‌کنیم چون رشد خودمان برایمان مهم است اما اینجا جای بحث و مجادله نیست.

 

در انتقاد به جا:

اینجا دیگر مشخص است که اگر فهمیدیم انتقاد مخاطب به جا و حق است، باید جبران کنیم. در این مرحله برای اینکه اصولِ «چگونه به انتقاد دیگران پاسخ دهیم» را درست انجام دهیم، باید روش عذرخواهی درست و تأثیر گذار را بلد باشیم. فقط گفتنِ ببخشید کافی نیست و واقعا باید جبران کنیم.

 

مثلاً برای جبران اشتباهات کوچک:

یک قرار بیرون برای ناهار بگذاریم.

به او هدیه دهیم.

قول دهیم که دیگر اشتباه خود را تکرار نمی‌کنیم.

 

برای جبران اشتباهات و خرابکاری‌های بزرگ که واقعاً نمی‌دانیم چه بگوییم، فقط سوال بپرسیم:

«من واقعاً فکر نمی‌کردم که این کارم برای تو اثر منفی داشته باشه، راهی برای جبرانش به ذهنم نمیرسه… تو بهم بگو چجوری جبران کنم؟».

اگر همان موقع آمادگی تغییر نداریم بگوییم «حق با توعه عزیزم از این به بعد حواسم هست اگه اجازه بدی اینبارو یکم استراحت کنم چون خستم یا شرایطشو ندارم یا … ».

 

 

برای تغییر خود برنامه ریزی کنید

بسیار خوب دانستیم که «چگونه به انتقاد دیگران پاسخ دهیم» اما تا اینجا فقط حرف زدیم و برای به دست آوردن طلای واقعی انتقاد، باید به حرف و قولمان عمل کنیم. با خودمان فکر کنیم چطور برای تغییرمان برنامه ریزی کنیم.

شاید یک انتقاد را یک بار از دیگران شنیده باشیم شاید هم هزار بار، اما یک عمر با آن اشتباه عمر خود را گذراندیم و تغییر کردن برایان کمی سخت باشد. بنابراین لازم است بارها و بارها به آن عمل کنیم تا واقعاً عادت اشتباهمان از سرمان باز شود.

تغییر سخت است اما حسرت خوردن سخت‌تر.